Dodaję rysunkową notatkę na temat rozprawki jako wypowiedzi argumentacyjnej. Korzystaliśmy z tej planszy w klasie siódmej po omówieniu "Pana Tadeusza". Może skorzystacie z "banku słów" pisząc swoje wypracowanie.

Kilka wskazówek dla ósmoklasistów piszących rozprawkę.

Nie da się ukryć, że rozprawka jest jedną z trudniejszych form wypowiedzi w szkole, wymaga bowiem od was umiejętności wyszukiwania argumentów, potwierdzających jakieś twierdzenie. Aby wyszukać trafne argumenty, powinniście:

1. Znać utwory literackie (lektury szkolne). To one dostarczą wam przykładów i argumentów.

2. Obserwować świat dookoła siebie; dostrzegać różne zjawiska np. postawy ludzi i zastanawiać się nad nimi.

Najprościej rzecz ujmując rozprawka będzie polegała na sformułowaniu pewnej tezy, a następnie udowodnieniu jej słuszności poprzez podanie argumentów.

Konkretny przykład – polecenie z naszego podręcznika: „Czy zgadzasz się z twierdzeniem, że każdy człowiek ma w sobie „ludożercę”? Zastanawiamy się nad tym problemem po omówieniu wiersza Różewicza „List do ludożerców”.

Możesz się zgodzić lub nie zgodzić z z tym stwierdzeniem. Musisz tylko być świadomym tego, w jakim sensie użył poeta słowa „ludożercy”. Możesz wyjaśnić to na przykład we wstępie do swojej rozprawki. Kim zatem są ci „ludożercy”?

Kiedy już sformułujesz swoją tezę, zastanów się, jakie argumenty i przykłady mogą ją potwierdzić. Przemyśl, jak zachowują się zwykli ludzie w różnych sytuacjach. Czy w ich zachowaniu często ujawnia się egoizm, brak empatii? Może, jak Różewicz, podasz przykłady codziennych sytuacji (oczywiście bez podawania konkretnych osób).

Jeśli będą problemy z przykładami z życia, odwołaj się do utworów literackich, postaci znanych z lektur? Pomyśl na przykład o Scrooge’u z „Opowieści wigilijnej”.Czy nie miał on cech „ludożercy”? A Widmo złego pana z „Dziadów cz. II”? A Balladyna? Zastanów się, czy nie wykorzystać tych przykładów.

Kiedy już sformułujesz argumenty, pamiętaj o zakończeniu pracy. W tej części wypracowania pewnie potwierdzisz swoją tezę.

Drodzy siódmoklasiści,
zamieszczam kilka zagadnień do sprawdzianu "z Kochanowskiego".
1. Ważne informacje biograficzne znajdziecie w podręczniku (s.60-61) Kiedy żył? Jaka to epoka? Czym interesowali się twórcy tej epoki? (tekst "Renesansowe zainteresowanie człowiekiem" s. 61) Jakie utwory pisał Kochanowski? (nie obowiązuje znajomość dat)
2. Przeczytajcie jeszcze raz uważnie zamieszczone w podręczniku fraszki.
Które z nich mają charakter autobiograficzy? (nawiązują do życia poety, bliskich mu miejsc)
Kim jest i o czym mówi podmiot liryczny fraszek "Na lipę" i "Na dom w Czarnolesie"? Co jest podstawą szczęścia dla człowieka? Co to jest apostrofa?
Dlaczego przyjaźń jest jedną z najważniejszych wartości? Czego dowiadujemy się o przyjaźni z fraszki "Na zachowanie"? Co to jest archaizm?
Jaką refleksję na temat ludzkiego życia wyraził poeta we fraszce "O żywocie ludzkim"?
O czym mówi poeta w krótkich fraszkach "Do Hanny" i "Na młodość"?
Czym cechuje się fraszka (gatunek literacki)? Wiadomości na końcu podręcznika (Twój niezbędnik oraz s. 63)
3. Przypomnijcie sobie dwie omawiane pieśni.
Co jest warunkiem "wesela prawego", czyli prawdziwej radości w życiu? (na podstawie Pieśni II)
W jaki sposób człowiek może służyć "dobru spólnemu (wspólnemu)", czyli Ojczyźnie (na podstawie Pieśni XIX)

Podsumujmy "Treny". Podaję zagadnienia do kartkówki (poniedziałek), tym razem w formie pytań.
1. Jakie wydarzenie z życia Jana Kochanowskiego spowodowało, że napisał  "Treny". W jakim okresie życia poety powstały te utwory?
2. Czym cechuje się utwór poetycki, który nazywamy trenem?
3. Kto jest podmiotem lirycznym w "Trenach" Kochanowskiego? Jakie uczucia podmiotu lirycznego znalazły wyraz w tych utworach? Kto lub co jest adresatem jego wypowiedzi w różnych trenach (oczywiście tych omawianych)?
4. Jak ukazał śmierć w "Trenie I"?
5. W jaki sposób przedstawił los córki w "Trenie V"? Co to jest porównanie homeryckie?
6. Jaki jest obraz dziecka w "Trenie VIII"?
7. Jakie nawiązania do literatury, filozofii starożytnej oraz mitologii pojawiają się w poznanych mitach?
8. Czy potrafisz wskazać w wierszu: apostrofę, porównanie homeryckie, powtórzenie, pytanie retoryczne, metaforę. Co oznacza pojęcie "archaizm"? Kiedy powstaje kontrast?

Krótko o "Trenach"
Ta krótka informacja o treści omawianych trenów przyda się może do szybkiego powtórzenia:

W "Trenie I" podmiot liryczny (ojciec rozpaczający po śmierci dziecka) przywołuje obraz śmierci jako smoka pożerającego bezbronne "słowiczki". Metafora ta wyraża bezsilność rodziców, którzy w żaden sposób nie są w stanie przeciwstawić się losowi. Pozostaje im tylko płacz i żałoba.

W "Trenie V" pojawia się obraz młodego drzewka oliwnego, które zostało podcięte przez nieostrożnego sadownika. Jest to przykład porównania homeryckiego. Orszulka porównana została do delikatnego drzewka.

W "Trenie VII" podmiot liryczny, widząc ubranka córki, odczuwa najgłębszy żal. Rzeczy te ("letniczek, uploteczki") przypominają mu żywą Orszulkę i tym bardziej potęgują cierpienie. Najtrudniejsza jest świadomość nieodwracalności, brak nadziei.

W "Trenie VIII" pojawia się obraz domu pogrążonego w smutku i żałobie. Jednocześnie podmiot liryczny przypomina sobie ten sam dom pełen radości, śmiechu. Taki radosny nastrój wnosiła Orszulka. Te dwa, zestawione ze sobą obrazy tworzą kontrast.

Notatka do kolejnych trenów (VII i VIII) koncentruje się wokół dwóch rysunków. Po lewej stronie widzimy sukienkę letnią. Nie jestem pewien, czy w czasach Kochanowskiego dziewczynki nosiły takie właśnie sukienki, ale nie jest to najistotniejsze, a ciekawi i dociekliwi mogą oczywiście sprawdzić. Podmiot liryczny nazywa ten ubiór "letniczkiem pisanym". Sukienka jest, nie ma natomiast osoby. Pozostały także uploteczki, czyli wstążki, paski złocone i pewnie wiele innych rzeczy. To ich widok wywołuje okrzyk rozpaczy: "nieszczęsne ochędóstwo", "żałosne ubiory". W tych słowach (apostrofy) ujawnia się przejmujący dramat ojca, jego rozpacz na widok rzeczy, które pozostały. W tekście pojawia się także postać matki. Przeczytajcie uważnie poświęcone jej fragmenty. Kochanowski nie pisał wyłącznie o sobie. Nie tylko o własnym bólu. Pamiętał, że matka czuje to samo.
Prawa strona notatki dotyczy "Trenu VIII" - chyba jednego z najpiękniejszych. Mamy tu obraz domu - dworku Kochanowskiego w Czarnolesie. Narysowałem tez lipę, choć nie ma jej w wierszu. Dom wypełniony jest smutkiem. Najbardziej chyba przykre dla podmiotu lirycznego jest uczucie pustki. Przypomina on sobie chwile, kiedy Orszulka swoim śmiechem, gadaniem, bieganiem wypełniała te puste teraz izby. Tekstu chyba nie trzeba komentować, zwróćcie tylko uwagę na obecny w tym wierszu kontrast.

Najważniejszym elementem rysunkowej notatki do "Trenu V" jest, jak widać, drzewko. To młodziutka oliwka, którą spotkał straszny los - została ścięta przez sadownika razem z chwastami i cierniami. Kochanowski znów obrazowo mówi o losie Orszulki. Poeta stosuje tzw. porównanie homeryckie. W tego typu porównaniu zawsze mamy do czynienia z  rozbudowanym obrazem: sad, drzewko oliwne, sadownik z jakimś ostrym narzędziem, chwasty, podcięcie drzewka. W końcowej części wiersza podmiot liryczny podsumowuje: "Takci się mej najmilszej Orszuli dostało". A więc taki sam los spotkał jego ukochaną córkę - upadła jak podcięte drzewko. Rodzice mogą w tej sytuacji tylko wylewać łzy żalu. Nic więcej. Najtrudniejsza jest świadomość, że wszelkie skargi i żale są "płone", daremne. Tę myśl czytamy w końcowej apostrofie skierowanej do Persefony. Kim była Persefona i dlaczego właśnie do niej zwraca się podmiot liryczny? Bez trudu znajdziecie informacje w internecie.

Krótki komentarz do rysunkowej notatki

Tren I Jana Kochanowskiego jest pełen łez. W naszej notatce również jest ich dużo. Trudno się temu dziwić. Poeta stracił córkę – Urszulkę. Zwróćcie uwagę na lewą stronę notatki. Mamy tu informacje o podmiocie lirycznym. Cytaty ukazują jego sytuację: „niepobożna śmierć” rozdzieliła go z córką. Słowo „wszytki” - wyróżnione w notatce (forma archaiczna) powtarza się wiele razy, oddaje stan ducha podmiotu lirycznego. Poeta przyzywa „płacze, lamenty, wzdychania” itd.,aby pomogły mu opłakiwać dziecko. W tym fragmencie wiersza występuje apostrofa.

A teraz przenieśmy się na prawą stronę notatki. Widać smoka, który chce pożreć „lichego słowiczka”. Nic nie może mu w tym przeszkodzić. Na darmo matka broni pisklęcia ( w notatce nie ma tej matki – jest natomiast w wierszu). Smok jest tu metaforą, symbolem czy może raczej alegorią. Pomyślcie, co oznacza?

No i wreszcie puenta. Same znaki zapytania. W trenie Kochanowskiego też jest ich dużo. Podobnie jak wykrzykników. Czy domyślacie się, dlaczego? Ileż to pytań zadaje sobie ojciec, który stracił dziecko? Czy pojawia się choćby próba odpowiedzi na te pytania?

Mam nadzieję, że z tą notatką dość trudny tekst Kochanowskiego okaże się łatwiejszy w odbiorze.

Kartkówka z omawianych fragmentów lektur - "Ziele na kraterze" oraz "Tędy i owędy" Melchiora Wankowicza na pewno nie będzie trudna, jeśli przypomnicie sobie teksty w oparciu o podane zagadnienia.

- przypomnij sobie ważne informacje biograficzne (podręcznik 10-11); przyjrzyj się osi czasu,

- zapamiętaj, czym cechuje się reportaż, (informacje w podręczniku i w zeszycie)

- przypomnij sobie, kto jest bohaterem omawianych fragmentów, gdzie rozgrywają się wydarzenia,

- jaki jest świat ukazany przez Wańkowicza w omawianych fragmentach utworów: jakie wydarzenia opisuje, jakie problemy porusza, jakie cechy można przypisać bohaterom,

- jak można rozumieć tytuł "Ziele na kraterze".

Blog rysunkowe notatki w założeniu ma być dodatkową pomocą dla uczniów ósmych klas, z którymi spotykamy się w szkole na lekcjach języka polskiego. Będę tu zamieszczał materiały wykorzystywane podczas zajęć. Mają one często formę tekstu połączonego z rysunkiem, dlatego zdecydowałem się na taki tytuł. W miarę potrzeb będą się tu pojawiały także inne pomoce, z których (mam nadzieję) skorzystacie przygotowując się do egzaminu.

Zaczynamy od planszy poswięconej życiu i twórczości Jana Kochanowskiego.